Δεύτερη παρουσίαση των μορφικών στοιχείων με θέμα τη ”Γραμμή” Παρασκευή,12 – 12 – 2014 ώρα 10:30, στην μεγάλη αίθουσα των θεωρητικών. Από το Θωμά Ζωγράφο.
Το ιδεατό γενετικό στοιχείο της μεταβλητής καμπύλης ή της πτύχωσης, είναι η καμπή. Η καμπή είναι το αληθινό άτομο, το ελαστικό σημείο. Αυτήν ακριβώς ο Κλέε συνάγει ως γενετικό στοιχείο της ενεργητικής, αυθόρμητης γραμμής, μαρτυρώντας έτσι την συγγένειά του με το Μπαρόκ και με τον Leibniz, σε αντίθεση με τον καρτεσιανό Καντίνσκι, για τον οποίο οι γωνίες είναι άκαμπτες, το σημείο είναι άκαμπτο, ενώ τίθεται σε κίνηση από μια εξωτερική δύναμη. Όμως για τον Κλέε, το σημείο ως «μη εννοιακή έννοια της μη αντίφασης» διατρέχει μια καμπή. Είναι το ίδιο το σημείο καμπής, εκεί όπου η εφαπτομένη τέμνει την καμπύλη. Είναι το σημείο – πτύχωση. Ο Κλέε ξεκινά με μια διαδοχή τριών σχημάτων. Το πρώτο αποτυπώνει την καμπή. Το δεύτερο δείχνει ότι δεν υπάρχει σχήμα ακριβές και χωρίς διαπλέξεις, όπως έλεγε ο Leibniz, δεν υπάρχει «ευθεία χωρίς πεπλεγμένες καμπύλες», αλλά ούτε και «καμπύλη ορισμένης πεπερασμένης φύσης χωρίς διαπλοκή κάποιου άλλου, τόσο στα μικρότερα μέρη όσο και στα μεγαλύτερα», παρότι «δεν θα μπορούσαμε ποτέ να αποδώσουμε σε κάποιο σώμα μια ορισμένη επακριβή έκταση, όπως θα μπορούσαμε να κάνουμε αν υπήρχαν άτομα». Το τρίτο σχήμα σκιάζει την κυρτή πλευρά και συνάγει έτσι την κοιλότητα και το κέντρο της καμπύλης της, που αλλάζουν πλευρά ένθεν κακείθεν του σημείου καμπής.
Gilles Deleuze « Η πτύχωση»
Τα μορφικά στοιχεία της γραφικής τέχνης είναι: τα σημεία και οι γραμμικές ενέργειες, επίπεδες και χώρου. Ένα επίπεδο στοιχείο που δεν αποτελείται από άλλα δευτερεύοντα, είναι για παράδειγμα μια ενέργεια με ή χωρίς τονισμούς, που γράφουμε με ένα μολύβι με χοντρή μύτη. Στοιχείο χώρου, είναι μια κηλίδα αχνή και ομιχλώδης, φτιαγμένη με το ακούμπισμα όλου του πινέλου, που έχει διαφορετικές διαβαθμίσεις πυκνότητας.
Ας αναπτύξουμε τα όσα είπαμε. Ας κάνουμε, σχεδιάζοντας, ένα τοπογραφικό διάγραμμα, ένα σύντομο ταξίδι στο βασίλειο μιας καλύτερης γνώσης. Αφού ξεπεράσουμε το σταθερό σημείο, έχουμε την πρώτη κινητική δράση (τη γραμμή). Μετά από λίγο, στοπ! Για να ξαναπάρουμε ανάσα (σπαστή γραμμή, δηλ. ή αν σταματάμε περισσότερες από μια φορές, διαρθρωμένη γραμμή). Μια ματιά προς τα πίσω, για να δούμε πόσο δρόμο έχουμε κάνει (αντικίνηση). Στοχαζόμαστε για μια στιγμή το δρόμο που πρέπει να πάρουμε (δέσμη γραμμών). Ένα ποτάμι θα μπορούσε να μας εμποδίσει το βήμα, και εμείς χρησιμοποιούμε μια βάρκα (κίνηση κυματοειδής): πιο πάνω θα βρούμε μια γέφυρα (τόξα). Από την άλλη πλευρά του ποταμού βρίσκουμε έναν που, όπως και εμείς, θέλει να πλησιάσει το χώρο μιας καλύτερης γνώσης. Στην αρχή μας ενώνει η χαρά (συγκλίνουσα), αλλά σιγά-σιγά εκδηλώνονται αποκλίσεις (δυο γραμμές που έχουν αυτόνομη πορεία). Και από τις δυο πλευρές, μια κάποια υπερδιέγερση (έκφραση, δηλαδή η δυναμική και η ψυχή της γραμμής). Διασχίζουμε ένα οργωμένο χωράφι (επιφάνεια που διασχίζεται από γραμμές), έπειτα ένα πυκνό δάσος. Ο άλλος χάνεται, ψάχνει, και στριφογυρίζει, διαγράφοντας ακόμη και το κλασικό τρέξιμο του σκυλιού που βρίσκεται στα ίχνη. Ολότελα ήρεμος δεν είμαι πια ούτε και εγώ: πάνω από ένα νέο ρυάκι νερού, βαραίνει ένα στρώμα ομίχλης (στοιχείο χώρου) που όμως μετά από λίγο διαλύεται. Άνθρωποι με πανέρια γυρίζουν σπίτι πάνω στο κάρο τους (ο τροχός). Μαζί τους, ένα παιδάκι χαρούμενα κατσαρομάλλικο (ελικοειδής κίνηση). Αργότερα, η ατμόσφαιρα γίνεται πνιγηρή και πέφτει η νύχτα (στοιχείο χώρου). Στον ορίζοντα μια αστραπή (γραμμή ζικ-ζακ), αλλά πάνω από το κεφάλι μας, υπάρχουν ακόμα μερικά αστέρια (μια σπορά σημείων).
Αρκεί το σύρσιμο ενός μολυβιού ή οπουδήποτε άλλου μυτερού αντικειμένου, για να προκύψει μια γραμμή
(γραμμικού- ενεργητικού χαρακτήρα).
Όσο πιο ελεύθερα ξεδιπλώνεται από την αρχή, τόσο πιο φανερή γίνεται η κινητικότητα της φύσης της.
Πολ Κλέε
Η γεωμετρική γραμμή είναι μια αόρατη οντότητα.
Είναι το αχνάρι του σημείου στην κίνηση, επομένως ένα προϊόν του. Γεννιέται από την κίνηση –και για την ακρίβεια από την καταστροφή της απόλυτης γαλήνης του σημείου, της γαλήνης που περικλείεται μέσα του.
Εδώ συντελείται ένα άλμα από το στατικό στο δυναμικό.
Η γραμμή είναι λοιπόν, η πιο μεγάλη αντίθεση από το πρωταρχικό ζωγραφικό στοιχείο
το σημείο.
Με τη στενή έννοια μπορούμε να προσδιορίσουμε τη γραμμή σαν δευτερογενές στοιχείο.
Β. Καντίνσκι
Είχαμε μπορέσει να τον δούμε πρωτύτερα:
Πάνω σε μια πλατιά επιφάνεια δεν είχε άλλο παρά φευγαλέες γραμμές. Φάνταζε ανάμεσα στα αριστουργήματα πολλών ζωγράφων σαν ένα κενό, γι’ αυτό τραβούσε περισσότερο την προσοχή
κι από όλα τα έργα ήταν το ενδοξότερο.
Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (1994), Περί της Αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής
[….ΣΩΚΡ. Από αυτή που εκτείνεται από τη μια γωνία του τετράγωνου των
τεσσάρων πόδων στην άλλη;
ΔΟΥΛΟΣ. Ναι.
ΣΩΚΡ. Τη γραμμή αυτή την ονομάζουν οι ειδικοί διαγώνιο· αν λοιπόν
το όνομα της είναι διαγώνιος, από τη διαγώνιο, όπως εσύ υποστηρίζεις, δούλε του Μένωνα, μπορεί να σχηματιστεί το διπλάσιο τετράγωνο…..]
Πλάτωνος Μένων
